ایران دوره های فرهنگی مختلفی را پشت سر گذاشته که حال و هوای آن تا حدی تابع تغییرات و تحولات جهانی بوده، ولی سرعت نفوذ آن در جامعه و بین مردم همواره وابسته به متغیرهای داخلی مختلفی نیز بوده است.
در دورانی که پهلوی پدر و پسر بر ایران حکومت کردند، سیر تحولات فرهنگی آغاز شد که گرایش آن به سمت غرب آن هم نه از حیث علم و دانش و بها دادن به آن، بلکه از جهت ستایش الگوهای فرهنگی مغرب زمین بود. بخش عمدهای از این الگو برداریها که تا حد زیادی توانست در ایران ریشه بدواند و تحت الگوی پیشرفت و توسعه ایران به آن پر وبال داده شد، در زمینه عیاشی و خوشگذرانی بود به شکلی که حتی سیاست های اداره کشور نیز برهمین اصل استوار بود.
به خاطر همین موضوعات، فرهنگ ایرانی کاملا در التقاط با فرهنگ غربی معجونی ایجاد کرده بود که برای مردم مسلمان قابل هضم نبود، که شکل جدیدی از سرگردانی را در حوزه های مختلف در پی داشت، از جمله در محدوده سبک زندگی جوانان این سرگردانی بیشتر خودنمایی می‌کرد. نوع تفریحات، سرگرمی ها و مراکز تفریحی که به صورت رسمی و نظام مند با صرف بودجه های کلان و با توجیهات مختلف دایر شده بودند، عموما در راستای ترویج فساد، فحشا و انحطاط اخلاقی جامعه حرکت می کردند.
آمار و ارقامی که هم اکنون درباره تعداد مراکز فساد و فحشا و قمارخانه ها و کاباره ها و دیسکوهای آن زمان وجود دارد در مقایسه با سایر نهادهای فرهنگی مثل کتابخانه ها و مراکز تفریحی سالم مثل ورزشگاه ها و… آماری شگفت انگیز است. موضوعی که درباره تعداد معتادان به مواد مخدر در برابر آمار کل جمعیت کشور در آن دوران نیز صدق می کند.
موضوع مهم این است که خود حکومت با تخصیص بودجه به شکل مستقیم و غیر مستقیم به این ناهنجاریها دامن میزد، به شکلی که مراکز و محله های بد نام و فاحشه خانه ها تبدیل به یک معضل اجتماعی شده بود و به حدی قارچ گونه در سطح شهر پراکنده شده بود و کم کم این مراکز به عنوان پایگاه های جنایت، فساد، قتل و اعتیاد درآمده بودند.
کاخ جوانان
از دوره شروع نخست وزیری علی امینی در سال ۱۳۴۰ گرایش به سمت تشکیل مراکز رسمی تر برای جوانان توسط فرح آغاز شد. این الگو که دقیقا الگو برداری از خانه های جوانان در آمریکا و اروپا به ویژه در اسراییل بود، به جهت جذب جوانان تاسیس شد؛ و پس از آن انواع و اقسام نهادهای این چنینی در صف راه اندازی قرار گرفتند که عموما سرچشمه شکل گیری انحطاط های اخلاقی و ایجاد سرگرمی های کاذب برای جوانان بودند. یکی از این مراکز که تحت عنوان کاخ جوانان در شمال، جنوب و غرب تهران و پس از مدتی در تبریز، رشت، کرمان، اصفهان، شهر ری، سنندج تاسیس شد. کاخ های جوانان اغلب مجهز به یک کتابخانه مختصر با سیر موضوعی کتاب های خاص، تریا، کافه، در برخی سینما، موسیقی، بیلیارد و استخر متخلط ویژه جوانان بود.
چیزی شبیه به فرهنگسراهای امروزی البته با رویکرد به خصوص برای سرگرم نگه داشتن و دور کردن جوانان از سیاست، هرچند که این مراکز خیلی مورد توجه جوانان دانشجو واقع نشد ولی عملا تبدیل به نهادهای ضد فرهنگ اسلامی و ایرانی شدند.
روزنامه اطلاعات در آن زمان، هدف این مرکز تازه تاسیس را ” ترقی سطح اخلاق جوانان کشور ” و هدایت جوانان به ” اجتماعی که فقط پاکدامنی و انسانیت و شاه دوستی و بشردوستی و میهن پرستی در آنجا اساس زندگی است” اعلام کرد.
کاباره ، دیسکو ، کازینو
کاباره که ریشه ای از زبان لاتین دارد محلی عمومی است که در آن نوشیدنی های الکلی و غیر آن و گاه غذای سبک عرضه می شود. مکانی سرپوشیده که در آن بر روی سکویی در وسط، موسیقی، رقص و به ندرت آواز و نمایش اجرا می شود و مشتریان در اطراف آن به کار خود مشغول بودند. صنعت کاباره به مفهوم واقعی در زمان پهلوی شروع به کار کرد و سریع تبدیل به بنگاه به ظاهر شادی شد هرچند تاثیر مخرب و عمیقی بر فرهنگ جاری در آن زمان گذاشت ولی عمر طولانی نداشت. در تهران این مکان ها بیشتر در لاله زار بود و بعدها در سطح شهر هم پراکنده شده و در شهرهایی مثل شیراز و شهرهای شمالی هم رونق پیدا کرده بود که در اصطلاح عوام به رقاص خانه شهرت داشت. در این دوران تمامی درباریان متاسفانه پای ثابت کاباره های داخلی و خارجی بودند و بسیاری از اوقات خود را صرف حضور در این اماکن می کردند. مثل مولن روژ، میامی و کازابا هرچند نوع قدیمی آن در زمان ناصر الدین شاه به نام شکوفه تاسیس شده بود و تا زمان انقلاب نیز بسیارفعال بود.
این محل ها محل خوشگذرانی ثروتمندانی بود که با ماشین های آخرین سیستم به آنجا آمده تا به همراه تفریح و عیاشی به تصمیمات فردا هم فکر کنند. البته برخی جوانان نیز به هر طریق خود را در این محافل جا می کردند.
در پی این خوشی ها، قتل ها و حوادث ناگواری نیز از روی مستی و روابط عاشقانه خواسته و ناخواسته رخ می داد و در اینجا بود که همیشه یک یا دونفر قلچماق برای نظم دهی در این مکان ها حضور داشتند.
کاباره شکوفه نو از مکان هایی بود که عموما تصمیمات مهم سیاسی و اقتصادی مملکت در آنجا اتخاذ می شد و عموما زنان و مردان نیمه برهنه تا ساعت دو نیمه شب به خوانندگی و رقص در آنجا مشغول بودند و بیشتر موسیقی ایران در این دوران مختص همین موسیقی ها و خوانندگان کاباره ای بود.
وجود دیسکوهای ارزان قیمت در نقاط مختلف شهر سبب شده بود که جوانان بسیاری در سطوح مالی مختلف وقت زیادی از روز و شب خود را در آن سپری کنند. راه اندازی این مراکز به طور رسمی به عنوان مراکز تفریحی گاها با بودجه فرهنگی و سرمایه دربار پهلوی دقیقا محرک بیشتر فساد در جامعه جوان کشور بود.
از سوی دیگر کازینوها و قمارخانه های بزرگ معضلی بودند که در سطح کشور از کنار دریای خزر تا جزیره کیش گسترده شده بود و در اقسام کوچک و بزرگ در شهر ها پراکنده بود و گردش های مالی آن کاملا پیچیده و نامعلوم بود.
این پدیده نه تنها در سطح عوام جامعه بلکه در ارکان نظام شاهنشاهی و سیاست مداران نفوذ کرده بود به نحوی که بسیاری از این کازینو ها و قمارخانه ها توسط درباریان اداره می شد، که اسناد و خاطرات نقل شده موید آن است. جلساتی که به طور مداوم در بین درباریان و وزرا بر پایه قمار تشکیل می شد به امر عادی تبدیل شده بود.
قماربازی حتی در بین محافظین شاه و دانشجویان دانشکده افسری نیز که مهم‌ترین رکن محافظت از رژیم بودند به نحو فزاینده‌ای رو به گسترش بود. نمونه چنین تفریحاتی، رسوایی بزرگی بود که در سال ۱۳۵۵ برای رژیم به بار آمد، باخت بزرگ “امیر تیمور” سفیر شاهنشاه در انگلیس بود. در روزنامه‌های انگلیس اعلام شد که سفیر ایران یک میلیون پوند باخته است. وی بعدها خودکشی کرد و لاونس رئیس یکی از قمارخانه‌ها ۱۷۰۰۰۰ پوند به عنوان بدهکاری سفیر از سفارت ایران درخواست کرد.
واکنش به رواج قمار
قمار و قمار بازی در ایران عصر پهلوی باعث واکنش های گوناگونی از سوی شخصیت های مختلف به ویژه شخصیتهای روحانی و مذهبی را در پی داشت، به گونه ای که برخی قمار خانه ها تعطیل شدند.
به دنبال این سرپوش رژیم، امام خمینی در اعلامیه ای تحت عنوان “اعلام خطر ” در خصوص عوام فریبی حکومت در تعطیلی قمارخانه ها و دعوت به آشتی ملی و اسلام خواهی با توجه به تبعید جمعی از علمای اسلام و حبس و شکنجه و قتل عام انقلابیون اعلام می دارد، که بستن قمار خانه ها نیرنگ دیگری است برای اغفال جناح روحانی … عموم ملت می‌گویند ما شاه و سلسه پهلوی را نمی‌خواهیم خواست ملت این است نه وعده پوچ احترام به علما و نه بستن موقت قمارخانه ها؛
به هر حال با پیروزی انقلاب تمامی کازینوها تعطیل شد و نمادی از آن در سطح جامعه دیده نمی شد تا اینکه از اواخر دهه ۸۰ شبکه های زیر زمینی، اینترنتی و گاها در گوشه و کنار خیابان و در پیاده روها این پدیده در حال رونق گرفتن است که حکم شرعی حرام و جرم بودن آن از نظر قانون این توجه را می طلبد که نگاه دقیق تری به جریان فرهنگی و فکری موجود در سطح عامه مردم بیاندازیم.
جایگاه موسیقی در تفریحات
یکی دیگر از تفریحات و سرگرمی های جوانان در هر دوره ای سبک های موسیقی نو است. موسیقی راک و جاز در اوایل دهه ۵۰ در حال ورود به ایران بود. فرهاد مهرداد هم یکی از موثرترین این چهره های موسیقی راک بود که با پدیده اجتماعی اعتراض گره خورده بود.
موسیقی پاپ هم مدت ها بود که در کنسرت ها و کلوپ ها شکل گرفته بود. اما پدیده ای جذاب که در عرصه موسیقی ایران در این بازه زمانی رونق گرفت، صدای نوظهور خوانندگان زن بود. گشت و گذاری در گذشته و زندگی آن ها تنها منجر به یک نتیجه می شود و آن هم وجود نابسامانی رفتاری و اخلاقی در گذشته و حال این افراد است. خوانندگان زن پس از دوره پهلوی اول صدایشان از رادیو پخش می شد و مشتری های فراوانی پیدا کرده بود. هر چند فقه در زمینه موسیقی ورود مصداقی نداشت، اما باالاتفاق صدای زن برای خوانندگی طبق اجماع همگان حرام شمرده می شد.
مستندات تاریخی تا حد زیادی موسیقی مطرح در قبل از انقلاب و سرمایه گذاری در زمینه آن را معطوف به موسیقی و خوانندگی کاباره ای میداند. موسیقی که عشق های مجازی و جنسی و شهوت محور اصلی شعرها و آهنگ های آن بود. این رویه تا پیروزی انقلاب ادامه داشت و از آن پس موسیقی رنگ و بوی انقلابی و آرامان گرایانه پیدا کرد، و بسیاری از خوانندگان زن و برخی دیگر به خارج از کشور عزیمت کردند.
ورود موسیقی به جنگ و انقلاب کاربرد ایدئولوژیک به آن داد و همگان از شجریان و لطفی برای عقب نماندن از این قافله وارد گود موسیقی بعد از انقلاب شدند. موسیقی از اواخر دهه ۸۰ و انتهای دهه ۹۰ با دلایل مختلف به سبک و سیاق جهانی نزدیک شد. به ویژه سبک رپ و متال که پس گرفتن مجوز از دولت های وقت به شدت همگانی شد.
سیر تکاملی موسیقی همواره دارای فراز و نشیب هایی بوده و این دقت ضروری است که با توجه به انقلابی که در عرصه موسیقی و خوانندگی کشور از سال ۵۷ به وجود آمده به بهانه به روز بودن با یک عقب گرد به سمت موسیقی کابارهای قبل از انقلاب برنگردیم. هرچند که صحبت از خوانندگان زن و اظهار نظر وزیر ارشاد دولت در این باره نشان از سرعت گرفتن روند قهقرایی در این موضوع است .
سینمای ایران
در خاطرات بسیاری از هنرمندان و بازیگران و کارگردانان آمده است که در دوران کودکی و نوجوانی همیشه مخفیانه به سینما می رفتند. این واقعیت نشات گرفته از دیدگاه بد جامعه به این هنر و این صنف بوده چراکه پخش گسترده فیلم هایی با عاشقانه های جنسی، با تصاویر و صحنه‌های مستهجن و برهنه و بودن بازیگران آن در نیمی از صحنه ها و حتی در پوستر های تبلیغی در سردر سینماها سبب ممانعت خانواده ها، از رفتن به سینما بود.
به نقل از مجلات و مستندات بسیاری که از آن دوران وجود دارد، بازتاب برهنه شدن اولین زن ایرانی در سینمای ایران آنقدر گسترده و تاثیر گذار بود که بین برخی از وزرا و وکلای مجلس برای معاشرت و ارتباط با این ستارگان سینمای ایران یک رقابت عجیب شکل گرفته بود.
روزنامه رستاخیز که در آن زمان داعیه دار بررسی و تحلیل سینمای ایران بود تا حد زیادی به بحث ابتذال و رواج آن بها می داد. در یکی مقالات این روزنامه آمده بود:
” یکی از چیزهایی که دست و پای بازیگران ما را می بندد و مانع پیشرفت آن هاست، چیزی است که در اجتماع اسمش را را آبرو گذاشته اند. اگر یک بازیگر در یک صحنه بخواهد به فکر آبرویش باشد بازیگری است بی آبرو… عامل دیگری که دست و پای بازیگر ایرانی را می بندد نجابت است”.
امام در صحبت های خود با اعلام رویکرد انقلاب درباره سینما اظهار کردند که: ما با سینما مخالف نیستیم بلکه با فحشا مخالفیم. همین تایید ضمنی امام بود که سینمای ایران به عرصه ظهور فیلم های محتوایی کشاند و از دوره فیلم های فارسی دور کرد. این روند امروزه با سبک و سیاقی که در پیش گرفته شده است هرازگاهی با خارج شدن از مسیر اصیل خود دوباره به این دوران بر می گردد، به نحوی که به طور مقطعی صدای بسیاری را درآورده و نگاه ها را به خود معطوف می کند. ساختار شکنی ها چه در زمینه فیلم نامه نویسی و موضوع پردازی و چه در نوع بازیگری و پوشش آن ها و حتی در رفتارهای ساختارشکنانه بازیگران رواج پیدا کرده که جدا از مسایل سلیقه ای هیچ همخوانی با فرهنگ اسلامی و احکام مصرح اسلام ندارد. هرچند که همچنان فیلم های محتوایی خوبی ساخته می شود به نظر این روند حاضر مسیر حرکت درستی در امتداد قوانین و احکام اسلام نیست.
مشروبات الکلی
در باب مصرف مشروبات الکی همیشه جامعه متدین ایرانی به دلیل اعتقادات محکم به احکام و حدود الهی عناد و ستیز مبنایی وجود داشته است. سرو مشروبات الکلی از اوایل دهه ۲۰ و حکومت رضاخان آغاز شد و به شدت گسترش پیدا کرد و در جامعه ایران علنی شد. پهلوی با شتاب دادن به این روند به دنبال نشان دادن چهره ای متجدد و روشنفکر از خود بود. عمده مصرف کنندگان این مشروبات الکلی از قشر بورژوا و اشراف بی قید و یا لائیک بود.
- این گرو ها بیشتر شامل فرنگ رفته ها و لیبرال های چپ و ملی بودند که در حد کلاس و مزه مزه کردن، گهگاهی از آن استفاده می کردند و حریم حدود الهی را زیر پا می گذاشتند.
- گروه دیگر لمپن ها طبقه متوسط و پایین جامعه که شامل جاهلان و الوات و لوطی ها بودند که از مشروبات با دز بالا و قیمت پایین که گاها به عرق سگی معروف بود استفاده می کردند؛ و عموما این شرب خمر را در محرم و رمضان ترک می کردند.
- گروهی دیگر مصرف کننده افرادی بودند که عموما از قشر متوسط بوده و درهنگام حضور در مجالس برای رد نکردن دست صاحب مجلس لبی تر می کردند.
این روند در دوره پهلوی دوم به صورت یک تفریح و سرگرمی برای جوانان بدل شد. در این دوره مراکز مشروب فروشی به سه دسته تقسیم می‌شدند:
دسته اول کلوپ هایی که در بالای شهر تهران بودند و معمولا افراد ثروتمند و زنان و مردان به معاشرت می پرداختند؛ و معمولا مجالس رقص و تانگو و حتی فحشا در آن دایر بود و جوانان بسیاری در آن به وقت گذرانی می پرداختند.
دسته دوم کافه ها و رستوران ها و حتی جگر فروشی هایی بودند که در کنار غذای خود سرو مشروب می کردند.
دسته سوم مراکزی بود در مناطق جنوبی شهر مرکز تجمع اراذل و اوباش و لمپن ها بود.
با اوج گیری نهضت امام حمله به مراکز فروش مشروبات الکلی شدت پیدا کرد و بسیاری از آن ها تعطیل شد و این روند تا پیروزی انقلاب ادامه پیدا کرد تا به طور کل جمع آوری شد.
در دوران جنگ و دهه شصت این روند حتی در لایه های زیرین نیز به شدت افول پیدا کرد. در حال حاضر که تهران دهه ۹۰ به شهر صنعتی و سنتی تبدیل شده است و فرهنگ های مختلف در زندگی درهم تنیده شده اند، متاسفانه جا افتادن فرهنگ اباحه گری و جا افتادن ذهنیت «خدا می بخشد»، و «دلت پاک باشد»، و گسترش ارتباطات ناهنجار و بدون قاعده، فردگرایی و حرکت به سمت سبک زندگی غربی، کاسته شدن نظارت‌ها و حرمت های خانوادگی، فضایی را فراهم کرده که نم نم این نوشیدنی ها در برخی از محافل خصوصی و گاها عمومی به چشم میخورد.
از این جهت ضروری است تا با تبلیغ گسترده جامعه را نسبت به عواقب اخروی و دنیوی آن دوباره هوشیار کرد.
کلام آخر در باب ارائه سبک تفریح اسلامی
به هر حال در کنار سایر تفریحاتی و سرگرمی هایی که در دوران قبل از انقلاب برای جوانان وجود داشت از ورزش و رادیو و تلویزیون گرفته تا مجلات رنگارنگ، همیشه رگه هایی از بی اخلاقی اسلامی و اعمال و رفتار متضاد با احکام شرع به چشم می خورد که در برخی کمتر و در برخی دیگر بیشتر نمود داشت.
قطعا نوع تفریحات و سرگرمی همیشه برحسب تحولات زمانی متغیر است، ولی با در نظر گرفتن این رویکرد در دوران پهلوی و سیری که تفریحات در بعد از انقلاب پیدا کرد یک موضوع به طور حتم باید مورد توجه قرار گیرد، و آن ارائه یک تعریف جامع، درست و دقیق برای تفریح و سرگرمی و شادی است. این برنامه باید با تکیه بر دستورات اسلامی و بر پایه روان شناسی مثبت گرای دینی هم از طرف حوزه‌های علمیه به عنوان مراکز پژهشی دینی و هم نهاد های فرهنگی و اجرایی باز تعریف و به جامعه معرفی شود.
قطعا ارائه سبک تفریح و شادی اسلامی در قالب سبک زندگی اسلامی ریشه بسیاری از مفاسد و ناهنجاری های اخلاقی را خشک و ما را به جامعه انقلابی و اسلامی نزدیکتر خواهد کرد.
کاری از گروه سبک زندگی باحجاب
